Het einde van het schooljaar is in zicht. Het schooljaar afsluiten blijkt een belangrijk moment dat vraagt om een gepaste afronding. Het gaat immers om afscheid nemen; afscheid van de groep, de leerkracht of zelfs de school. Hoe doe je dat dan?
Het belang van rituelen
Rituelen zijn procedures of routines met een diepere betekenis. Het zijn speciale acties die je helpen navigeren door emotioneel belangrijke gebeurtenissen (Howell & Reinhard, 2015). We bouwen gedurende ons leven rituelen in om bepaalde periodes af te ronden of een nieuwe periode aan te vangen, ook wel faseovergangen genoemd. Dit kunnen grote of kleine rituelen zijn, voor kleine of grotere faseovergangen. We lezen verhaaltjes bij het slapen gaan trakteren met suikerbonen bij de geboorte, we zwaaien de zesdeklassers uit, we vieren verjaardagen, enzovoort.
Kenmerkend aan faseovergangen is de onzekerheid. Je neemt afscheid van iets dat vertrouwd is en je komt terecht in een fase die nieuw is, waar je jezelf opnieuw moet uitvinden om je weer opnieuw thuis te kunnen voelen. Wanneer we geen rituelen kunnen inzetten om een periode af te sluiten, blijft er vaak een gemis (van Bekkum et al., 2010). Als een fase niet is afgerond, voelt het alsof we als het ware nog met één voet in de vorige fase staan, we kunnen niet vooruit. Denk aan de afstudeerders in het schooljaar juni 2020. Door corona werden heel wat ceremonies afgeblazen. Studenten kregen niet de kans om hun schooljaar dat al zo bizar en raar was, af te ronden om zo de zomervakantie in te gaan. Gelukkig gingen sommige scholen creatief aan de slag en hebben ze binnen de mogelijkheden die er waren toch een ritueel ter afsluiting georganiseerd.
Daarnaast zijn leerkrachten en leerlingen gedurende een heel schooljaar op weg geweest. Ze waren deel van een groep, beleefden samen mooie en/of minder mooie momenten. Even de tijd nemen om terug te blikken met z'n allen, creëert ruimte voor herinneringen, dankbaarheid en groei. Dat kan door bijvoorbeeld stil te staan bij wat je anders had willen zien en wat je zou behouden. Terugblikken gaat ook gepaard met kijken naar de toekomst. Hoe kijken we naar die nieuwe, nog onbekende, fase? Het roept allicht allerlei emoties op: spanning, verdriet, vreugde… Ook hier weer is de steun van de groep een belangrijk stuk: we delen die spanning met elkaar en we dragen ze niet alleen. Rituelen en routines helpen op die manier bij het creëren van een wij-gevoel of gevoel van samenhorigheid met je leerlingen. Rituelen helpen als het ware om van een klas een gemeenschap of ‘community’ te maken door de nadruk te leggen op de groep zelf en haar onderlinge verbondenheid (Mullis & Fincher, 1996). Ze tonen bijvoorbeeld wat jullie als klas belangrijk vinden en onderscheiden jullie klas van andere klassen. Hierdoor geven rituelen een stukje identiteit aan je klas of groep. Vooral vierings-rituelen bevorderen hierdoor een groter gevoel van verbondenheid. Deze verbondenheid in scholen is niet alleen fijn op zich, maar blijkt ook een cruciaal onderdeel van het creëren van een motiverende en positieve schoolklimaat en leeromgeving (Hernandez & Seem, 2004).
De drie stappen bij het uitvoeren van een ritueel:
Een ritueel heeft doorgaans een duidelijk verloop. Het is belangrijk om een begin- en een eindpunt vast te leggen. Iedereen krijgt bij voorkeur een rol hierin. Een ritueel is ‘iets doen’, een handeling die bewust gebeurt en waar iedereen voor wordt uitgenodigd. Ook als leerlingen niet aanwezig (kunnen) zijn, maak je ze zichtbaar. Zorg ervoor dat het ritueel afwijkt van het alledaagse. Maak er iets speciaals en moois van. Maak er tijd en ruimte voor.
Stap 1: Duiding geven
Start met een duiding: een welkomstwoord waarin duidelijk de reden van het ritueel wordt benadrukt. Dit kan van tevoren in een brief of mondeling verwoord worden. Ook de manier waarop je te werk gaat, kan al aan bod komen in de brief. Misschien moeten de leerlingen iets voorbereiden? Of iets meebrengen?
Bij de start van de bijeenkomst is het belangrijk om deze uitleg nog eens te herhalen.
Stap 2: Samen doen
Tijdens een ritueel ben je als individu deel van het geheel en net dat geeft erkenning, een gevoel van samenhorigheid en verbondenheid.
Er zijn veel mogelijkheden die je met je klasgroep/school zou kunnen doen. Voel goed aan wat jij haalbaar ziet, wat jou aanspreekt en wat bij de leerlingen aansluit. Je kunt ook kiezen voor een combinatie van verschillende methoden. Afhankelijk van je doel, kun je ervoor kiezen om ook de ouders een rol te laten spelen.
Enkele ideeën om het schooljaar af te sluiten:
• Boodschappen. Leg verspreid in de ruimte voor alle leerlingen en leerkrachten een papier met hun naam erop. Je kunt voor iedereen iets op dit blad laten schrijven. Welke vraag je kiest maakt niet uit. Maak wel de afspraak dat de tekst positief geformuleerd moet zijn.
Welke boodschap wil je deze persoon nog geven? Wat wens je deze persoon toe? Wat heb je van deze persoon geleerd?
• Vlaggenslinger maken. Ieder brengt een versierd vlaggetje mee of de leerlingen maken dit in de klas. Elke vlag wordt aan de slinger bevestigd; samen vormen die vlaggen een feestslinger die na afloop zichtbaar in school wordt opgehangen. Eventueel met zelfgeschreven wensen erop.
• Wensboom en mopperpot. Op het schoolplein of in de klas hangt iedereen een lint op met een bericht of wens. Wat heeft dit schooljaar jou geleerd? Wat wens je de school of de wereld toe? Stop wat je stom vond en dat je wilt achterlaten of vergeten in de Grote Mopperpot (een kist, een doos ...). Je zou deze dan eventueel kunnen verbranden in een vuurschaal.
• Stoepkrijten. Op het schoolplein een gezamenlijke tekening, boodschap achterlaten. De ene dag tekent de ene groep iets, de volgende dag vult een andere groep het aan. Van het resultaat kun je een foto maken die je later op kunt sturen, of je plant een bezoekmogelijkheid van enkele dagen om de leerlingen uit te nodigen om naar de tekening te komen kijken.
• Samen zingen. Heeft de klas of de school een lijflied? Samen muziek maken is zeer verbindend.
Stap 3: Slot
Een slotwoord, een mooi filmpje, een verhaal, stilte of muziek. Maak van wat jullie samen hebben gedaan een tastbare herinnering, een mooi aandenken aan dat moment.
Tot slot
Niet enkel ‘grote’ gebeurtenissen, zoals afstuderen of van lagere school naar secundair, vragen om een ritueel. Elk afscheid, hoe klein ook, zou gepaard kunnen gaan met een ritueel: vaststellen, terugblikken en vooruitkijken. Wat kun je doen als je een nieuwe leerling in de klasgroep krijgt of je wilt een lastige periode achter je laten en met een schone lei van start gaan? Of als er een onverwacht afscheid is in de klas of binnen de school?
Welke rituelen zet jij in om faseovergangen te ondersteunen of om te werken aan schoolverbondenheid? Deel je ideeën in de opmerkingen hieronder.
Deze blog werd geschreven door Griet Severeyns.
Griet is vormingswerker/contextueel therapeut/lector en heeft meer dan tien jaar ervaring in het werken met vluchtelingen. Ze werkte tien jaar voor OCMW Vosselaar waar ze vluchtelingen in het lokaal opvanginitiatief begeleide, zowel gezinnen als niet-begeleide minderjarigen. Daarna werkte ze voor het vluchtelingenteam van CAW De Kempen. Ze doceert momenteel aan AP Hogeschool richting orthopedagogie waar ze haar studenten inspireert in het omgaan met diversiteit.
Griet schreef het boek 'In je blootje voor de klas' waarbij verbinding centraal staat waarbij het welbevinden van àlle leerlingen de aandacht krijgt.
Bronnen:
Hernández, T. J., & Seem, S. R. (2004). A Safe School Climate: A Systemic Approach and the School Counselor. Professional School Counseling, 7(4), 256–262.
Howell, J. & Reinhard, K. (2015). Rituals and traditions: fostering a sense of community in preschool. Washington DC: NAEYC,
Mullis, F., & Fincher, S. F. (1996). using rituals to define the school community. Elementary School Guidance & Counseling, 30(4), 243–251. http://www.jstor.org/stable/42871224
Van Bekkum, D., Djie, K. T. A., Helberg, G., Zwaan, I., (2010). Rituelen en beschermjassen, in De Jong, J. & Colijn, S. (red) (2010). Handboek Culturele psychiatrie en psychotherapie, Utrecht: de Tijdstroom.
Meer lezen?