door Celine Mertens en Marie Seghers, onderzoekers bij HOGENT, celine.mertens@hogent.be en marie.seghers@hogent.be
Preteaching@home: de ene thuis is de andere niet
In tijden van #preteaching, coronaquarantaines en hypervoorzichtige school-openingen zijn samenwerkingen tussen scholen en welzijnsorganisaties belangrijker dan ooit. Bruggen bouwen naar kwetsbare gezinnen is essentieel. De thuissituatie van kinderen heeft altijd al een invloed gehad op het leven en leren in de klas, zij het soms onuitgesproken. Nu alles vooral thuis plaatsvindt, kan die thuissituatie niet (langer) genegeerd worden.
“De #digitalekloof werd heel tastbaar. We wisten dat die er was, maar nu werd het pijnlijk reëel. We moeten ouders én leerlingen meenemen in digitale communicatie, hen versterken in het gebruik ervan.” (brugfiguren Gent)
De ene ouder kan zowel naar randvoorwaarden als naar leren toe alles uit de kast halen: een ruimte om rustig te werken, laptop of iPad erbij, beetje bijsturen, suggesties aanleveren voor een taak, even polsen bij de juf, de lont eruit halen als de spanning oploopt ... Voor sommige gezinnen, vooral de kwetsbare, is dit een onhaalbare kaart.
Wat opvalt is dat scholen in hun zoektocht naar hoe ze hun leerlingen kunnen ondersteunen, sneller de weg naar #welzijn lijken te vinden. De kloof tussen onderwijs en welzijn is wellicht nog nooit zo klein geweest, de brug nog nooit zo urgent.
“Ik word zeker meer aangesproken door de scholen en er zijn op zich geen andere problemen, maar nu komen ze wel tot uiting omdat - hoe gek het ook klinkt - er een nauwer contact is tussen sommige leerkrachten en leerlingen.” (brugfiguur welzijn Eeklo)
De HOGENT voert onderzoek naar hoe onderwijs en welzijn (kunnen) samenwerken ter ondersteuning van maatschappelijk kwetsbare gezinnen op de basisschool. We onderzoeken wat basisscholen én welzijnsorganisaties voor elkaar kunnen betekenen en hoe interprofessioneel denken, handelen en leren kan ontstaan. Tijdens de coronacrisis is dit thema actueler dan ooit. In dit blogbericht belichten we op basis van ervaringen van brugfiguren en onderwijsopbouwwerkers hoe scholen (kwetsbare) leerlingen én ouders ondersteunen in coronacrisis én hoe een samenwerking met welzijn daarbij kan helpen.
Nabijheid in tijden van anderhalvemeter-maatregelen
Net nu leerkrachten, leerlingen en ouders verplicht afstand moeten nemen, komt het belang van nabijheid zo sterk naar boven. Gezinnen bij wie het water aan de lippen staat, gaan de school niet zelf contacteren met de vraag om hulp. Een persoonlijke en aanklampende aanpak kan wonderen doen, zowel door scholen als door welzijnswerkers.
“Scholen zijn zich nu nog meer bewust van het belang van een goede communicatie tussen school en ouders. En de werkpunten die er op dat vlak waren, komen nu nog meer naar boven. De schoolteams stellen zich heel flexibel op en doen hun uiterste best om alle leerlingen en ouders te ondersteunen.” (SOS Schulden op School)
Uit de verhalen van scholen én welzijnsorganisatie merken we dat veel scholen grote inspanningen doen om ouders te bereiken en zichzelf daarbij heruitvinden. Preteaching@home daagt de school uit om op zoek te gaan naar andere, minder vertrouwde manieren om leerlingen én hun ouders te betrekken: huis(stoep)bezoek om materiaal af te leveren en even te polsen hoe het gaat, geregeld eens bellen, sms-en, WhatsApp- of Facebookgroepen aanmaken. Dit om alle leerlingen aan boord te houden en de leerkansen van leerlingen maximaal veilig te stellen.
“Leerkrachten zijn nu ook een stukje brugfiguur. Via stoepcontacten onderhouden ze een band met de kinderen. De brugfiguren geven hun tips over deze stoepcontacten, (bv naam op de bel, telefoonnummer bij de hand, …” (brugteam Oostende)
Een warme schoolcultuur is een basisvoorwaarde om een goede relatie uit te bouwen met alle ouders. Scholen die daar al langer in investeren plukken daar nu de vruchten van.
Wél meer nabijheid tussen scholen en welzijn!
Scholen doen in deze periode effectief vaker beroep op welzijnsorganisaties, ook op brugfiguren, om contact te leggen met bepaalde kwetsbare gezinnen.
“We zien dat de scholen in contact staan met het OCMW. Scholen geven de namen door van gezinnen die ze niet kunnen bereiken. Op hun beurt contacteren die mensen ons om bij het gezin eens te polsen. Verder zien we dat heel veel scholen hun uiterste best doen om de noden te lenigen.” (jongerenwelzijnsorganisatie)
Ook voor heel praktische zaken zoals de aanvraag en/of verdeling van laptops vinden scholen welzijn.
“We gaan bij de gezinnen langs als dit nodig blijkt, soms een huisbezoek, vaker een deurbezoek. Dit gebeurt om een laptop of tablet uit te delen en ouders te helpen wifi of andere programma’s te installeren. Of om knutsel-of leerpakketten uit te delen.” (brugfiguren Gent)
Aanklampend en outreachend werken is een opdracht én expertise van veel welzijnswerkers. Zij kunnen scholen helpen om bepaalde ouders te bereiken om zo zicht te krijgen op de thuiscontext en hen te ondersteunen.
“Na de preteaching word ik vooral ingeschakeld om kinderen te ondersteunen in het gebruik van de computer, want ze krijgen eentje van school, maar ze kunnen er niet mee werken.” (brugfiguur welzijn Eeklo)
Evenzeer kunnen deze welzijnswerkers bekijken hoe de school haar aanpak kan bijsturen, door de verwachtingen en manier van werken aan te passen aan de situatie in het gezin.
“Er is voortdurend terugkoppeling (tussen scholen en welzijnsorganisaties) over bijvoorbeeld het wel of niet aan de slag kunnen met laptops. Als het gezin de opdrachten niet maakt en we signaleren dit, gaan scholen over tot een andere aanpak, zoals het bezorgen van bundels. Dus ook de draagkracht van ouders mee in rekening nemen, is iets wat na overleg wel gebeurt.” (onderwijsopbouwwerker)
Samen kijken naar de kwetsbare gezinnen
Kinderen uit kwetsbare gezinnen vormen een prioritaire groep voor de noodopvang op school. Brugfiguren en andere welzijnswerkers op/rond de school kunnen mee bepalen wie daarvoor in aanmerking komt en zo de opvang voor gezinnen met de hoogste nood mee helpen realiseren.
“Als de preteaching niet lukt of als ouders aangeven dat het moeilijk loopt, geven we hen de kans om hun kind naar de opvang op school te sturen zodat hij/zij geholpen kan worden bij de leeropdrachten. Ook bij erg kwetsbare gezinnen wordt deze mogelijkheid aangeboden. Dit vergt soms enkele gesprekken om de ouder te informeren/overtuigen, dit met respect voor het eigenaarschap van de ouder.” (brugfiguren Gent)
Welzijn doet ondertussen zelf ook inspanningen om scholen te ondersteunen. SOS Schulden op School ontwikkelde bijvoorbeeld een gids voor scholen waarin ze tips en aandachtspunten bundelen om scholen te ondersteunen.
Door aan te bieden om met of via de school ouders te bereiken, krijgen organisaties in één klap ook zicht op andere problematieken. De school fungeert immers als ingang om ouders toe te leiden naar de nodige hulp- en dienstverlening. Het contact met de school is meteen ook een moment om te polsen naar het #welbevinden en de thuissituatie van kinderen en ouders. Op die manier kunnen bruggen gelegd worden naar welzijn en ontstaat een mooie tandem tussen onderwijs en welzijn.
“We onderhouden vooral telefonisch contact met de directie om te polsen of ze gezinnen voldoende bereiken. We checken bij hen en andere diensten of mensen in voldoende mate aan voeding geraken en zorgen voor voedselpakketten of verwijzen door naar ‘Leuven Leert’ en ‘Leuven helpt’, beide opgericht vanuit Stad Leuven in coronatijd.” (onderwijsopbouwwerker)
Welzijnsorganisaties zijn zich ook bewust van de vernieuwde kansen tot #samenwerking. Outreachend werken, op en rond de school, waarbij zowel het schoolteam als de welzijnswerkers inzetten op #verbinding, biedt voor welzijn veel mogelijkheden om de eigen werking toegankelijk te maken en om op bepaalde noden in te spelen.
Over de brug komen
Ook brugfigurenwerking bewijzen nu meer dan ooit hun dienst. De samenwerking tussen deze #brugfiguren en alle actoren binnen de school, middenkader én leerkrachten verloopt vlotter dan ooit. Niet enkel de directie en zorgco maar ook individuele leerkrachten nemen nu sneller contact op met de brugfiguur. Een brugfiguur werkt aanklampend en drempelverlagend. Iets dat nu nog extra wordt ingezet om álle ouders te bereiken.
“Het is heel duidelijk dat er nog een nauwere samenwerking is met de scholen. Zowel met de directie, zorgleerkracht als de leerkrachten wordt er overlegd en wordt er gezorgd voor een goede oplossing voor het gezin.” (brugfiguur welzijn Eeklo)
Scholen fungeren al langer als toeleider naar welzijn en ook in coronatijden vinden ouders hun weg naar de school met allerhande vragen over werkloosheidsuitkering, voedselbedeling, interimcontracten, financiën, gezondheid … Waar scholen erin slagen een vertrouwensrelatie uit te bouwen met hun ouders kunnen zij een belangrijk aanspreekpunt zijn voor kwetsbare gezinnen.
“Het is duidelijk dat ieder gezin elke inspanning vanuit de school enorm apprecieert én de school als contactmogelijkheid mist.” (brugfiguren Gent)
We zien dat bestaande samenwerkingen en aanspreekpunten ook in crisistijden hun nut bewijzen. Relaties die eerder gelegd zijn (bijvoorbeeld maatschappelijk werker op school, brugfiguur, onderwijsopbouwwerkers …) zorgen ervoor dat er ook nu snel(ler) geschakeld kan worden.
Niet alles is koek en ei
Tegelijk mogen we niet uit het oog verliezen dat onderwijs en welzijn nog vaak twee gescheiden werelden zijn, zowel voor de professionals als voor de ouders, de cliënten. Er bestaan nog steeds onzichtbare muren, opgetrokken door de professionele omkadering: waar scholen de nadruk leggen op het leren en een erg resultaatsgerichte kijk op hulpverlening hanteren, benadrukken welzijnsorganisaties het belang van verbinding creëren.
“Leerkrachten blijven zelfs in crisistijd in hun ‘leerbubbel’ zitten. Op sommige momenten primeert de fysieke en mentale gezondheid van mensen, en niet het leerproces. Met andere woorden, ouders voelen veel druk van leerkrachten om de kinderen thuis te ondersteunen.” (onderwijsopbouwwerker)
Gebrekkige of afwezige afstemming is een pijnpunt dat ook nu naar boven komt, zeker bij scholen die zelf veel initiatief nemen. Zoeken naar een goede afstemming kan de ondersteuning van kwetsbare gezinnen op en rond de school alleen maar ten goede komen.
“De beginfase vroeg tijd om je werking een stuk te gaan heruitvinden, waardoor we misschien nog niet helemaal van elkaar op de hoogte waren. We blijven echter wel heel bezorgd om gezinnen die de afgelopen weken letterlijk onder de radar verdwenen. Een goede samenwerking en afstemming tussen diensten kan helpen om deze gezinnen op te zoeken en steun te bieden.” (brugteam Oostende)
Opnieuw zien we dat relaties die eerder al gelegd zijn, goed renderen. Dat blijkt uit projecten en initiatieven als ‘Kinderen Eerst’ in Gent, van opbouwwerkers van Samenlevingsopbouw, brugfiguren en allerhande onderwijsondersteuners.
Consolideren
Nu scholen kunnen ‘proeven’ van hoe het is om met welzijn samen te werken én wat dit oplevert, en nu bestaande samenwerkingen meer dan ooit hun nut bewijzen, mogen we dit niet loslaten. Laten we na de lockdown-periode deze samenwerkingen verder verkennen en uitbreiden. Als leerkrachten nauwer samenwerken met de brugfiguren en daardoor echt zicht krijgen op de thuissituatie van hun leerlingen, dan zet dit hopelijk een paar aannames op losse schroeven. Niet alleen nu maar evenzeer wanneer de storm al lang is gaan liggen.
“Gewoon gek dat er eerst een virus moet zijn om te merken dat er zoveel gezinnen bijvoorbeeld geen basis-knutselmateriaal hebben en geen laptop. Daarvóór zaten deze gezinnen in net dezelfde situatie! Hopelijk heeft dit dan toch wel wat ogen opengetrokken en blijft men hier alerter voor!” (brugfiguur welzijn Eeklo)
Zin gekregen om aan de slag te gaan? Hier nog enkele tips:
TIPS voor scholen
Geen brugfiguur of maatschappelijk werker op school en wil je noden signaleren of doorverwijzen? Leg zeker contact met je lokale OCMW of de dienst (flankerend) onderwijs van je stad of gemeente.
Zoek contact met organisaties die actief zijn voor/met kinderen, jongeren en hun ouders. Zij hebben vaak een goede band met hun doelpubliek.
Maak aan je ouders duidelijk dat je aanspreekbaar en bereid bent om noden aan te pakken. Wacht niet op hun signaal!
Nodig een welzijnspartner uit op een MDO/zorgoverleg. Zij brengt een breder perspectief over de gezinnen binnen.
Ga naar overlegmomenten/netwerken met welzijnspartners en creëer/onderhoud dit netwerk.
TIPS voor welzijn
Kun je (een deel van) je werking uitrollen in één of meerdere scholen? Scholen zijn hier steeds meer vragende partij voor én het zijn plekken waar je ouders vindt.
Maak reclame voor je aanbod! Nodig een school uit voor een rondleiding of op een evenement.
Ga voor een tandemwerking: sociaal werker én brugfiguur (of zorgcoördinator)!
Voor deze blog konden we putten uit de ervaringen van brugfiguren in Oostende, Gent en Eeklo, SOS schulden op school, RISO Vlaams Brabant vzw en basisschool De Toverberg in St Amandsberg.
Meer weten? De resultaten van het onderzoek van de HOGENT rond de samenwerking tussen onderwijs en welzijn worden in het najaar openbaar gemaakt in een inspiratiegids.
CELINE MERTENS
Onderzoeker bij HOGENT
Celine Mertens is onderwijspedagoog en volgde ook de specifiek lerarenopleiding. Ze startte haar loopbaan als onderzoeker bij de UGent, bij de vakgroep Onderwijskunde (2012) en later bij het Steunpunt Diversiteit en Leren (2013). Ze deed daar praktijkgericht onderzoek rond de relatie ouder-school. In 2015 ging ze aan de slag bij HOGENT als valorisator bij het project Transbaso. Momenteel doet Celine binnen HOGENT praktijkgericht onderzoek naar de samenwerking tussen onderwijs en welzijn ter ondersteuning van maatschappelijk kwetsbare gezinnen op de basisschool. In haar onderzoeksprojecten staan praktijk- en materiaalontwikkeling centraal.
MARIE SEGHERS
Onderzoeker bij HOGENT
Marie Seghers is sociaal werker en sociologe. Na een tijdlang werken in de migratie en – integratiesector startte ze haar onderzoekswerk aan het Steunpunt Diversiteit en Leren (2011). Ze deed daar onderzoek rond inburgering, sociaal tolken en vertalen en werkte rond het thema diversiteitsbeleid in het hoger onderwijs. In het kader van het SBO Transbaso deed Marie onderzoek naar keuzeprocessen van ouders in de overgang van basis naar secundair onderwijs. Momenteel doet Marie binnen HOGENT praktijkgericht onderzoek naar de samenwerking tussen onderwijs en welzijn ter ondersteuning van maatschappelijk kwetsbare gezinnen op de basisschool.